«Όπως ακριβώς το γέρικο δέντρο κρατά κάθε καταγραφή της ανάπτυξης και της
ζωής του, η Γη διατηρεί τις μνήμες του παρελθόντος της. Σ’ ένα αρχείο που έχει
καταγραφεί τόσο στα βάθη της όσο και στην επιφάνεια, στα πετρώματα και το
τοπίο…
…Το παρελθόν της Γης είναι εξίσου σημαντικό μ’ εκείνο του ανθρώπου. Ήλθε
πλέον ο καιρός να μάθουμε να το προστατεύουμε, και με αυτόν τον τρόπο να
μάθουμε για το παρελθόν της Γης και να διαβάσουμε αυτό το «βιβλίο» που γράφτηκε
πολύ πριν από την έλευσή μας: αυτή είναι η γεωλογική μας κληρονομιά…» Απόσπασμα από τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων της Γης.
Εμείς το «βιβλίο» της Γης το ανοίξαμε στη Γεωγραφία μαθαίνοντας για τη διαμόρφωση του ανάγλυφου της Ευρώπης και της Ελλάδας, για τις γεωλογικές τους περιόδους, για την αιώνια διαμάχη των ενδογενών δυνάμεων (ηφαίστεια, σεισμοί) με τις εξωγενείς (νερό, άνεμος, θερμοκρασία), που «κατατρώγει» τα βουνά και τα αλλάζει στο πέρασμα του χρόνου. Αναρωτηθήκαμε για το δικό μας βουνό, τα Πιέρια. Τι γράφει στο «βιβλίο» του; Ποια η γεωλογική τους Ιστορία; Ποια η ταυτότητα των πετρωμάτων του; Πόσες ιστορίες έχουν να μας πουν;
Με την ενθάρρυνση και προτροπή του κου Λάζαρου Χατζηλαζαρίδη (Γεωλόγος-Διδάκτωρ Φιλοσοφίας ΑΠΘ –Σχολικός Σύμβουλος Φυσικών Επιστημών Δυτ. Μακεδονίας), τη μελέτη του «Ο Γεώτοπος Μπουχάρια –Νοχτάρια της περιοχής Καμβουνίων Ν. Κοζάνης» που μας έστειλε στο Γυμνάσιο, αρχίσαμε το ξεφύλλισμα του «βιβλίου» των Πιερίων. «Σελιδοδείκτες» και συνοδοιπόροι μας, η Άννα Μπατσή Μεταπτυχιακή Γεωλόγος Α.Π.Θ., Ορειβάτρια -Διασώστρια και οι Ορειβάτες- Διασώστες Κώστας και Χρήστος Αγοράτσιος, και ο Βαλάντης Σαμαράς. Η κα Άννα Μπατσή στο χώρο της Ζωγραφικής του ΜΟΒ ξεκίνησε το ταξίδι μας, με την παρουσίαση «Το Βελβεντό, με τα μάτια του Γεωλόγου».
Στη συντροφιά μας και οι γονείς που βοήθησαν στη μεταφορά μας ως πριν το Παλαιογράτσανο. Μπροστά στο μονοπάτι, οι ορειβάτες μας δίνουν οδηγίες για τη συμπεριφορά μας στο βουνό. Ένα προσεκτικό μέτρημα και γυρίζουμε την πρώτη σελίδα του βιβλίου των Πιερίων. Στο μονοπάτι οι αισθήσεις μας σε εγρήγορση. «Κοιτάξτε πως γλιστρούν οι σταγόνες του νερού κάτω από τον πάγο που λιώνει, σαν έντομα μοιάζουν!»
«Παιδιά, βρείτε την πέτρα που σας αρέσει για να μάθουμε την ιστορία της», «Τα πετρώματα είναι γνευσιακά με διαφορετική μεταμόρφωση και ορυκτολογική σύσταση». «Άλλα μοιάζουν με γρανίτες κι άλλα με μάρμαρο», «Φτάνοντας στο Ανήλιο, τα Πιέρια θα σας δείξουν ένα μυστικό κήπο, δημιούργημα της δύναμης των νερών τους!!».
Στο Ανήλιο, στη ρεματιά τα είδαμε. «Μοιάζουν με καπνοδόχους!» φωνάζουμε. «Είναι τα Μπουχάρια ή τζάκια όπως τα λένε οι κάτοικοι της περιοχής» μας πληροφορούν οι ορειβάτες. Μα, τι είναι τα μπουχάρια;
Μια φορά κι ένα καιρό, παιδιά, αρχίζει η Άννα μια γεωλογική αναδρομή 400 εκατομ. χρόνων περιγράφοντάς μας τα γεωλογικά φαινόμενα που μεσολάβησαν από την ύπαρξη μίας Μέγα-Ηπείρου «την Παγγαία (την μεγαλύτερη ήπειρο που υπήρξε στη γη), μέχρι τη σημερινή μορφή της ευρύτερης περιοχής του Βελβεντού.
Η γεωλογική αναδρομή για την περιοχή του Βελβεντού ξεκίνησε πριν 400 εκ. χρ., τότε που τα σημερινά βουνά των Πιερίων βρίσκονταν σε μεγάλα βάθη κάτω από την επιφάνεια της γης. Στη συνέχεια οι διάφορες τεκτονικές διεργασίες, όπως η δημιουργία και καταστροφή του ωκεανού της Τηθύος, οι σεισμοί και οι παγετώνες που έλαβαν χώρα, για να απολαμβάνουμε εμείς σήμερα το εντυπωσιακό έντονο ανάγλυφο στην περιοχή, με το πανέμορφο φαράγγι του Σκεπασμένου και τα «τζάκια» διάσπαρτα σε τοποθεσίες των Πιερίων.
Ξεκινώντας από τα Ίμερα μπορεί κανείς να παρατηρήσει σχηματισμούς από την Εποχή των Παγετώνων, όπως τα χαλαρά ιζήματα, όπως λέμε οι γεωλόγοι, ή τα λευκοκίτρινα χώματα για τους απλούς παρατηρητές, όπου σε ορισμένες θέσεις εμφανίζονται κροκάλες ποικίλου μεγέθους να παρεμβάλλονται σε αυτά. Εντυπωσιακό είναι το φαινόμενο που άλλοτε εμφανίζονται σε κανονικές στρώσεις και άλλοτε οι στρώσεις μεταξύ τους γίνονται ασύμφωνες, δείχνοντας έτσι ένα παλαιο-περιβάλλον έντονης μεταφορικής ικανότητας.
Εικ. 1: Ιζήματα από την εποχή των Παγετώνων στα Ίμερα
Τα ιζήματα αυτά δημιουργήθηκαν περίπου 3 εκατομμύρια χρόνια πριν, όταν στην περιοχή υπήρχε μία λίμνη που το νερό της συγκρατούνταν από ένα φυσικό φράγμα από τους τότε παγετώνες που καλύπτανε την περιοχή. Σήμερα τη θέση του φυσικού αυτού φραγμού, την αντικαθιστά το τεχνητό φράγμα της ΔΕΗ στο οποίο οφείλεται και η δημιουργία της τεχνητής λίμνης του Πολυφύτου.
Φτάνοντας στο φράγμα και στο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο μεταφερόμαστε 400 εκ. χρ. πριν. Εκεί όπου σε μεγάλα βάθη και υψηλές θερμοκρασίες δημιουργούνταν τα συγκεκριμένα πετρώματα (γνεύσιοι), τα οποία με το πέρασμα των χρόνων και την ταυτόχρονη δράση των τεκτονικών κινήσεων έφθασαν σε μεγάλα υψόμετρα (Φλάμπουρο, 2.190 μ.).
Εικ. 2: Πετρώματα της Παγγαίας κοντά στο φράγμα Πολυφύτου
Με το τέλος της παρουσίασης έγινε μετάβαση μαθητών και συνοδών στο σημείο
εκκίνησης της διαδρομής προς τα «τζάκια». Τα «τζάκια» δημιουργήθηκαν κυρίως από
τη διαβρωτική ικανότητα του νερού στα χαλαρά ιζήματα (αργίλους, άμμους, χάλικες)
που αποτελούν τη βάση των δομών αυτών, σε συνδυασμό με την μεταφορά τμημάτων
των γνευσιακών πετρωμάτων, που αποτελούν τα «καπάκια» τους. Με πιο απλά λόγια, τμήματα των γνευσιακών πετρωμάτων αποκολλήθηκαν από τη θέση τους και κύλησαν προς χαμηλότερα υψόμετρα. Στις περιπτώσεις όπου σταθεροποιήθηκαν πάνω σε χαλαρά ιζήματα και δεν μετακινήθηκαν παρακάτω, λειτούργησαν σαν προστατευτικά προς τα ιζήματα από τη διάβρωση του νερού και του αέρα.
Έτσι, καθώς η διάβρωση επηρεάζει τα υπόλοιπα τμήματα των ιζημάτων, στα σημεία όπου υπάρχουν τα «γνευσιακά καπάκια», δημιουργήθηκαν οι συγκεκριμένοι γεωλογικοί σχηματισμοί. Πρόκειται για εντυπωσιακούς σχηματισμούς, οι οποίοι εμφανίζονται κυρίως κατά μήκος των ρεμάτων, όπου η δράση του νερού είναι έντονη και σίγουρα δεν μένουν απαρατήρητα στους περιπατητές της περιοχής. Η μορφολογία τους παραπέμπει σε τζάκια και στον παραλληλισμό αυτό οφείλεται η αναφορά των ντόπιων γι’ αυτούς τους σχηματισμούς σαν «τζάκια».»
Μπατσή Άννα
Εικ. 3: Τα «τζάκια» στην τοποθεσία Ανήλιο
Οι «αναγνώστες» του «βιβλίου» των Πιερίων γράφουν:
«εξερευνήσαμε έναν κρυφό θησαυρό στα βάθη των Πιερίων: τα Μπουχάρια! Είναι τόσο εναρμονισμένα με το γύρω φυσικό τοπίο και τόσο περίεργος ο τρόπος που σχηματίστηκαν! Εντύπωση μου έκανε η διαφορά των υλικών ανάμεσα στη συμπαγή τους κολόνα η οποία δημιουργήθηκε από χώμα και πετραδάκια και το «καπάκι» της που έπαιξε το ρόλο της ομπρέλας, ώστε να διατηρηθεί το μπουχάρι για εκατομμύρια χρόνια, και ήτανε από πέτρα που περιείχε πολλούς μικρούς κρυστάλλους –τόσους πολλούς όσα και τα χρόνια που έζησε… Τα μπουχάρια είναι γεωλογικοί σχηματισμοί που δημιουργήθηκαν από τη διάβρωση του εδάφους κατά το Μεσοζωικό αιώνα και προστατεύονται από τα «Καπάκια» τους που ήρθαν και…κάθισαν επάνω τους μετά από πολλά χρόνια, εξαιτίας της μεταφοράς τους απ’ το νερό…»
Ελένη Καστανάρα
«Η εκδρομή στα Μπουχάρια ήταν μαγευτική. Έμαθα τόσα πράγματα για το βουνό που βρίσκεται δίπλα μας που έχω περπατήσει τόσες φορές… Ήταν ένα υπέροχο κυριακάτικο πρωινό κοντά στη φύση.»
Φωτεινή Ζέρβα
«Το video που μας έδειξε η γεωλόγος και η εκδρομή για να δούμε τα «τζάκια» ήταν πολύ εντυπωσιακά..»
Ειρήνη Μανώλα
«Από τη γεωλόγο έμαθα πολλά πράγματα για τα πετρώματα και πως μπορούμε να βλέπουμε το βουνό με άλλο μάτι…»
Κλεμεντίνα Κιόσε
«…Καθώς διασχίζαμε το μαγευτικό μέρος μια πανδαισία χρωμάτων ξεδιπλωνόταν γύρω μας, πράσινα, κόκκινα, πορτοκαλιά, καφετιά. Ένα πολύχρωμο τοπίο μας είχε περικυκλώσει. Το μονοπάτι δύσκολο αλλά με τη βοήθεια των έμπειρων ορειβατών τα καταφέραμε και φτάσαμε στα «τζάκια!»!»
Χρυσάνθη Παπαγόρα
«….τα μπουχάρια τα περίμενα μεγαλύτερα. Μάθαμε από τι πετρώματα είναι το βουνό μας. Στο γυρισμό, παρατηρήσαμε πως μια πλαγιά είχε γίνει σκουπιδότοπος. Αυτό το θέαμα μου χάλασε την όμορφη διάθεση που είχα…»
Γιάννης Ζέρβας
«… εντυπωσιάστηκα όταν άκουσα τη γεωλόγο να μας λέει πως πριν από εκατομμύρια χρόνια στο ίδιο σημείο που είναι τώρα η λίμνη Πολυφύτου, υπήρχε φυσική λίμνη…»
Ευανθία Ζορμπά
«…είδαμε και τις λιμνούλες που κάνουν μπάνιο τα αγριογούρουνα. Η γεωλόγος με βοήθησε να μη γλιστρήσω και μου εξηγούσε πολλά πράγματα για το μονοπάτι»
Γιάννης Καραχίτος
Ευχαριστούμε την Άννα Μπατσή και τους ορειβάτες – διασώστες που μας συνόδεψαν στα «τζάκια» και μας έμαθαν να διαβάζουμε το βουνό μας διαφορετικά απ’ ότι ξέραμε.
Ευχαριστούμε τους γονείς: Κατερίνα Αφούρα-Παπασπανού, Σοφία Ασμή-Ζέρβα και τον Καραχίτο Αντώνη που μας μετέφεραν στο βουνό.
Οι μαθητές –μαθήτριες της Β΄ Γυμνασίου και η καθηγήτριά τους
